ถ่านมาแล้วจ้า เสียงร้องขายถ่านที่เราได้ยินตอนเด็ก ๆ ซึ่งที่บ้านในตอนนั้นยังใช้ เตาถ่าน แม้จะมีเตาแก๊สแต่แม่ก็ยังชอบใช้เตาถ่านเพราะ แม่บอกว่ามันทำกับข้าวอร่อย เราก็ยัง งง ว่ามันเกี่ยวอะไร แต่ก็นั่นล่ะคนยุคเก่า ๆ อย่างแม่เรายังคงนิยมอะไรแบบโบราณ จนถึงตอนนี้ที่บ้านก็ยังมีเตาถ่าน บางวันแม่ยังจุดเตาถ่านต้มน้ำกินอยู่เลย แถมปัจจุบันโทรสั่งให้คนขายถ่าน นำถ่านมาส่งให้ถึงบ้านเรียกว่าทันสมัยกันตามยุค ซึ่งวันนี้เราก็อยากจะเล่าถึง อาชีพคนขายถ่าน เพราะหลายคนไม่รู้จักอาชีพนี้ คนขายถ่านอาชีพอิสระที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น คนขายถ่าน ที่เราคุ้นเคยอุดหนุนกันมานั้น ต้องบอกว่าซื้อกันมานานตั้งแต่รุ่นพ่อแม่คนขายเลย กับคนขายปัจจุบันก็รู้จักกันตั้งแต่เเรายังเด็กกันทั้งคู่ ก็เท่ากับว่าเขาสืบทอดกิจการมาเป็นรุ่นที่สอง จากที่เคยเข็นรถเข็นส่งถ่านตามบ้าน ตามร้านค้า ก็พัฒนามาเป็นรถกระบะ บรรทุกถ่านมาเต็มคันรถ ในทุก ๆ วันจะมาจอดในละแวกบ้านเรา เพื่อนำถ่านจากกระสอบ บรรจุลงถุงก่อนนำส่งให้ลูกค้า ซึ่งมีทั้งราคา 10 บาท 20 บาท ในละแวกบ้านเราก็มีคนใช้ถ่านอยู่หลายบ้าน ไม่ว่าจะเป็นร้านค้า หรือ บ้านเรือนทั่วไป ขายถ่านกำไรอยู่ที่ความชำนาญจากการพูดคุยสอบถามถึงรายได้ปัจจุบันพี่ คนขายถ่าน เล่าว่ามันก็ฝืดเคืองกันไปบ้าง คนใช้ถ่านไม้น้อยลง แต่โชคดีที่ยังมีลูกค้าประจำเช่น พ่อค้าแม่ค้า ที่ยังต้องใช้ถ่านปิ้งย่าง ซึ่งในละแวกย่านบ้านเรานั้นแกส่งแทบทุกร้าน ก็ถือว่าได้อานิสงห์จากพ่อแม่เพราะส่วนมากก็ลูกค้าเก่า พอแกมารับช่วงต่อ ก็ยังคงอุดหนุนกันลูกค้าใหม่ ๆ ก็มีบ้าง นอกจากส่งร้านค้าพวก ปิ้งย่าง แล้วร้านของชำก็ยังพอมีสั่งไปขายกันบ้าง ส่วนจะได้กำไรมากน้อยนั้น ก็ต้องอยู่ที่การบรรจุถุง ถ่าน 1 กระสอบต้นทุนเฉลี่ย 500 บาท ก็ต้องมาใส่ถุงคิดคร่าว ๆ ต่อกระสอบต้องได้เกิน 25-30 ถุงถึงจะได้กำไร ก็ต้องอาศัยความชำนาญ เพราะถ่านแต่ละกระสอบมาไม่เหมือนกัน ท่อนเล็กบ้าง ท่อนใหญ่บ้าง หรือ มาแบบแตกเป็นฝุ่นเยอะ ๆ ก็มี ต้องมาเฉลี่ยให้ได้ ซึ่งต่อวันเขาจะขนใส่รถมาประมาณ 10-15 กระสอบก็ต้องบรรจุถุงให้หมดแล้วต้องส่งให้หมดด้วย เพราะหากวันไหนขายไม่หมด นั่นคือ รายได้วันนั้นจะติดลบ ขายถ่านไม้ลงทุนเยอะ เราไม่เคยรู้เลยว่า การขายถ่านจะลงทุนสูงซึ่งพี่เขาเล่าว่า จะต้องสั่งถ่านมาจากต่างจังหวัดจะมีแหล่งเผาถ่านขาย สั่งมาแต่ละครั้งจะมาเป็นรถบรรทุก ซึ่งเหมากันมาต่อรอบนั้นเกือบหลักแสน หรือ บางรอบก็ถึงแสน เพราะต้องขนมาเต็มรถถึงจะคุ้ม ซึ่งจะมีการหุ้นกันระหว่างกลุ่มคนขายถ่านซึ่งจะมีโกดังเก็บไว้รวมกัน โดยแต่จะคนจะหารเฉลี่ยค่าถ่านแต่ละรอบการสั่ง ใครสั่งเท่าไหร่ของมาก็แบ่งกันไป เพราะหากสั่งเจ้าเดียวก็จะเสียค่าใช้จ่ายเยอะ ต้องรวมกันจะลดต้นทุนได้มากกว่า คนขายถ่านอาชีพที่อาจจะหายไปในอนาคตหากมองความจำเป็นในการใช้ ถ่านไม้ ก็มีไม่มากแล้วในปัจจุบัน เพราะด้วยเทคโนโลยี เตาปิ้งย่าง มีการผลิตออกมาให้สะดวกทั้งใช้ไฟฟ้า ใช้แก๊สแบบไร้ควัน และการใช้ถ่านไม้ ก็ถูกมองว่าเป็นการสร้างมลพิษ การทำร้ายธรรมชาติต้องตัดไม้มาทำถ่าน ทำให้ถูกลดความจำเป็นลงไป ซึ่งพี่คนขายถ่านก็ยอมรับว่า หากขายไม่ไหวก็คงต้องเลิก เพราะลูก ๆ คงไม่สานต่ออาชีพนี้แล้ว และการใช้ถ่านก็เริ่มลดลงปัจจุบันก็มีคนขายถ่านในกรุงเทพไม่มากนัก แม้จะมองว่าคู่แข่งน้อยเพราะกลุ่มของเขาแบ่งโซนกันขาย แต่หากคิดถึงอนาคตแล้วยอดขายอาจจะตกลงหลาย ๆ คนก็บ่นในลักษณะเดียวกันคือ คงไม่มีลูกหลานรับช่วงต่อแม้ว่าอาชีพนี้จะเป็น อาชีพอิสระ ทำเงินทำรายได้ให้ครอบครัว ส่งเสียพวกเขาจนเรียนจบ แต่ยุคสมัยมันเปลี่ยนไป ทางเลือกของเด็กรุ่นใหม่มีมากขึ้นดังนั้น คนขายถ่าน อาจจะกลายเป็นแค่อาชีพในตำนานก็เป็นไปได้ ภาพประกอบถ่ายโดยผู้เขียน